Đà Nẵng, trước đây Pháp gọi là Tourane; theo Nghị định ngày 03/10/1888 của Toàn quyền Đông Dương chuẩn y Dụ ngày 01/10/1888 của vua Đồng Khánh đem phần đất đai thuộc Đà Nẵng nhượng cho Pháp và Đà Nẵng trở thành nhượng địa của Pháp. Ngày 24/5/1889 Toàn quyền Đông Dương ban hành Nghị định thành lập thành phố Đà Nẵng. Thành phố Đà Nẵng do Công sứ Nam – Ngãi (Quảng Nam, Quảng Ngãi) làm Ủy viên thành phố, ngoài ra còn có một Hội đồng thành phố được lập ra để quản lý.
Năm 1900 tách thành phố Đà Nẵng và huyện Hòa Vang khỏi tỉnh Quảng Nam đặt dưới quyền Đốc lý thành phố Đà Nẵng. Năm 1901 Toàn quyền Đông Dương chuẩn y việc mở rộng ranh giới nhượng địa Pháp ở thành phố Đà Nẵng. Theo Nghị định ngày 24/11/1902 của Toàn quyền Đông Dương đặt tên một số đường phố của Đà Nẵng, trong đó có 13 phố được đặt tên mới tại phần chu vi mở rộng gồm đại lộ France, phố Armand Rousseau, phố Noel Ballay, phố Sadi Carnot, phố Félex Faure, phố Brest, phố Lorient, phố Rocherfort, phố Toulon, phố Cherbourg, phố Laos, phố Hà Nội, phố Cambodge.
Năm 1905 trả lại huyện Hòa Vang về tỉnh Quảng Nam. Năm 1906 thành lập Đại lí hành chính Tam Kỳ bao gồm địa hạt Hà Đông. Năm 1908 Toàn quyền Đông Dương tổ chức lại thành phố Đà Nẵng, theo Nghị định này, thành phố Đà Nẵng có một Đốc lý và một Hội đồng thành phố; trong đó chức Đốc lý do Toàn quyền Đông Dương bổ nhiệm và đặt dưới quyền trực tiếp của Khâm sứ Trung Kỳ
Giai đoạn thuộc Pháp (trước năm 1945), thành phố Đà Nẵng (Touranne) gồm có 01 tổng và 19 xã.
Sau năm 1945 tỉnh Quảng Nam thuộc Khu 5 cùng các tỉnh Quảng Nãi, Bình Định, Kon Tum, Gia Lai. Năm 1948 hợp nhất các Khu thành Liên Khu, Khu 5, Khu 6 hợp nhất thành Liên khu miền Nam Trung Bộ. Ngày 06/9/1952 Nghị định số 129-TTg của Thủ tướng Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa sáp nhập thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam thành tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng.
Ngày 13/7/1961 Tổng thống Việt Nam Cộng hòa (VNCH) ban hành Sắc lệnh số 174-NV sáp nhập quần đảo Hoàng Sa thuộc tỉnh Thừa Thiên vào tỉnh Quảng Nam; Quần đảo Hoàng Sa bao gồm một đơn vị hành chính là xã Định Hải trực thuộc quận Hòa Vang, đặt dưới quyền một phái viên hành chính.
Năm 1964 Sắc lệnh số 203c-NV ngày 31/3/1964 của Thủ tướng VNCH đổi tên thành phố Huế, Đà Nẵng, Đà Lạt thành thị xã.
Năm 1973 chính quyền VNCH chia thị xã Đà Nẵng thành 19 phường thuộc 3 quận theo Nghị định số 06-BNV/HCĐP/NĐ ngày 05/01/1973 của Bộ Nội vụ VNCH; trong đó, Quận Nhất có 7 phường là Thiện Bình, Xương Bình, Thạch Thanh, Hải Châu, Nam Phước, Bình Hiên, Hòa Thuận; Quận Nhì có 5 phường là Thạc Gián, Chính Gián, Hà Tam Xuân, Thanh Lộc Đán, An Khê; Quận Ba có 7 phường là Nam Thọ, Mân Quang, Nại Nghĩa, Mân Thái, Phước Mỹ, An Hải Bắc, An Hải Nam. Tỉnh Quảng Nam gồm 9 quận là Duy Xuyên, Đại Lộc, Điện Bàn, Đức Dục, Hiếu Đức, Hiếu Nhơn, Hòa Vang, Quế Sơn, Thường Đức.
Từ năm 1976 hợp nhất thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam bao gồm phần đất của tỉnh Quảng Tín (cũ) thành tỉnh Quảng Nam- Đà Nẵng có 1 thành phố, 2 thị xã, 14 huyện gồm: thành phố Đà Nẵng, thị xã Hội An, Tam Kỳ và các huyện Duy Xuyên, Đại Lộc, Điện Bàn, Giằng, Hiên, Hòa Vang, Hiệp Đức, Hoàng Sa, Núi Thành, Phước Sơn, Quế Sơn, Thăng Bình, Trà Bồng, Trà Mi.
Thành phố Đà Nẵng được tái lập từ tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng theo Nghị quyết đã được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá IX, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 06/11/1996 tách tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng thành tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng trực thuộc Trung ương; thành phố Đà Nẵng có 6 quận, 2 huyện gồm: Quận Cẩm Lệ, Hải Châu, Liên Chiểu, Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà, Thanh Khê, huyện Hòa Vang, Hoàng Sa và các địa danh này không thay đổi cho đến nay. Tỉnh Quảng Nam được tái lập từ tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng năm 1996 có 02 thị xã, 12 huyện và từ năm 2020 đến nay có 2 thành phố, 1 thị xã, 15 huyện gồm: Thành phố Tam Kỳ, Hội An, thị xã Điện Bàn, các huyện Duy Xuyên, Đại Lộc, Phước Sơn, Quế Sơn, Thăng Bình, Tiên Phước, Bắc Trà Mi, Nam Trà Mi, Hiệp Đức, Núi Thành, Nông Sơn, Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang, Phú Ninh.
(Trích dẫn theo Sách Địa danh làng, xã Việt Nam qua tài liệu địa bạ triều Nguyễn của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước do Nhà xuất bản Hà Nội xuất bản năm 2021 và tài liệu lưu trữ lịch sử thành phố Đà Nẵng)
Đặng Chí Thanh
